فروریختن تمدن هزار ساله که با شکوه وعظمت هخامنشی شروع شد ودر ساسانی به پایان رسید جای تامل بسیار دارد.در حکومت ایران باستان چه اشکالاتی دیده می شد؟ چرا مذهب و زبانش تحت تاثیر اعراب تازه مسلمان شده قرار گرفت ؟در اسلام چه پتانسیلی وجود داشت که این گونه گسترش یافت؟ امپراتوری ایران دارای چه اشکالاتی بود؟چرا به زانو درآمد؟
این سولات را قبلا محققان پاسخ داده اند هر کدام به زعم خویش.
در کتاب چکیده تاریخ حسن نراقی آمده است: "اردشیر بنیان گذار سلسله ی ساسانیان وبراندازنده ی اشکانیان است.از کارهای شاخص وبارز اردشیر احیای مجدد آیین زرتشت بود.او دخالت ونظارت علمای مذهبی را که در دوره ی اشکانیان به حداقل رسیده بود دوباره برقرار نمود ومجلس ملی مغ ها (روحانیون زرتشتی ) را تشکیل داد.اویکی از پایه گذاران (دین وحکومت) استقرار حکومت مذهبی می دانند. آمیختگی قدرت مذهب وحکومت را می توان دلیل سست شدن پایه های حکومت ساسانی دانست وزمینه هایی برای ورود اعراب را بوجود آورد."
شکنجه وقلع وقمع ادیان(آیین مزدک ومسیحیت) در دوره ی ساسانی نسبت به دوره های قبل شدت می گیرد.نارضایتی مردم که به دلیل فشارهای مغ ها روز به روز افزایش می یافت، باعث شد که مردم راه حل رفع مشکلات خود را فراتر از مرزهای خود بدانند و از ورود مهاجمین به داخل کشور خود استقبال کنند.
نابرابری های طبقاتی که کاملا طبقه ی حاکم را از اکثر مردم جدا می ساخت وبه آنها جنبه ی خدایی می داد، رفتن از طبقه ی اجتماعی به طبقه ی دیگر را غیر ممکن می ساخت، این عوامل باعث شد که شعائر اسلامی که برپایه ی برابری بود در مردم گرایش اسلام پذیری را بیشتر کند.
اولین جنگ میان ایران واعراب مسلمان شده در اوایل قرن هفتم میلادی توسط خالد بن ولید انجام گرفت. این جنگ باعث کشته شدن سردار ایرانی (هرمزان)وپیروزی خالد شد.حملات اعراب به مرزهای ایران ادامه یافت تا به آنجا که باعث فرار یزدگرد سوم وسقوط ساسانی وخلافت امرای عرب شد.
ازعلل شکست ایرانیان ارزیابی غلط از شرایط را می توان دانست.سپاه ایران به سلاح ها وفیلان درشت پیکر مجهزبود به دیده حقارت به دشمنانی می نگریستند که با چهره آفتاب سوخته والبسه ای ژنده به مقابله با ایشان آمده بود.
تاثیر عامل اقتصادی وامنیت بیشتر وکسب قدرت فزونتر باعث شد که ایرانیان سرتسلیم به فاتح فرود آورند.مسلمانان اگرچه در تغییر دین ایرانیان اصرار نداشتند ولی کسانی می توانستند دین خود را نگه دارند که جزیه پرداخت می کردند.
"حکام عرب زبان عربی را زبان رسمی وادبی ودینی در ایران رواج دادند،ولی ناگفته نماند نقش بسیاری از هنرمندان وادیبان ایرانی که برای تقرب به هیئت حاکمه به سرعت به یادگیری زبان عربی پرداخته وخود را کاسه ی داغ تر از آش شده بودندرا نیز نمی توان نادیده گرفت.به کار بردن لغات عربی در گفت گوهای معمولی، به عنوان تفاخر مبدل گشت".تاثیر فرهنگ ایرانی براعراب هم نیز ابعاد گسترده ای داشت.
امیرهوشنگ انوری دلیل فائق آمدن اعراب برایرانیان رادر " آموزه‌های دینی و وحدتی که پیامبر برای اعراب به ارمغان آورده بود می داند. مرد عرب باور داشت که در راه خدا جهاد می‌کند و در صورت شهادت بهشت اخروی در انتظارش خواهد بود. از این رو بی‌باکانه به نبرد با دشمن می‌پرداخت، از سوی دیگر به خوبی می‌دانست که در صورت پیروزی بر آبادترین و پرنعمت‌ترین کانون‌های ثروت روزگار خویش بهشت دنیوی در اختیار او خواهند بود. بدین سبب انگیزه‌های قومی و اقتصادی نیز او را به تحرک وامی‌داشت."
مطمئنا عوامل دیگری درچیره شدن اعراب برایرانیان وجود دارد.درصورتی که شما هم در متون مختلف باعوامل دیگر برخورد داشته اید لطفا برای کامل شدن این مطلب، آن را با ذکر منبع مطرح کنید.
جالبه تاریخ تکرار می شه